Zonder landschap geen dorp
presentatie door werkgroep Ruimtelijke Ordening Dorkwerd en omgeving (RODeo) voor raadsleden van de gemeente Zuidhorn op 22 april 2004 in "de Hoeksteen" te Dorkwerd
ZONDER LANDSCHAP GEEN DORP
spanning tussen groei en behoud van identiteit
Inhoud:
1 Waarom goed bestuur en een visie voor het Reitdiepdal ?
a. Wat gebeurt er zonder effectief ingrijpen
c. Wat wel
2. Voor wie een visie op het Reitdiepdal ?
3. wat vindt u er van ?
a. Wat gebeurt er zonder effectief ingrijpen
circulaire uitbreiding van het stedelijk knooppunt Groningen
Groningen is een perifere stad met een zekere faam door haar culturele uitstraling.
Noordelijke bestuurders en beleidsmakers proberen een deel van de overloop uit de Randstad binnen te halen. De nieuwe infrastructuur is daarvoor de noodzakelijke voorbereiding. Economische wetmatigheid maakt voorspelbaar dat de groei zoals overal ter wereld zal plaatsvinden in en vooral rond stedelijk knooppunten en bij ons is dat Groningen. Zonder gerichte beïnvloeding vindt de uitbreiding steeds plaats op de plek die het dichtst bij het kloppend economisch hart ligt. Zolang het centrum bereikbaar blijft groeien steden circulair.
De stad Groningen is echter asymmetrisch gegroeid: de meeste woonwijken en bedrijventerreinen liggen nu aan de zuid en oostkant van het stadscentrum. Het cultureel aantrekkelijk centrum blijft grotendeels binnen de achttiende-eeuwse stadsgrenzen gelokaliseerd. De huidige uitbreidingsplannen zorgen voor groei van de stedelijke bebouwing nog verder weg richting het zuiden en het oosten. Westwaarts is weinig meer gepland. Na de bouw van de Reitdiepwijk is geen uitbreiding voorzien verder richting het noorden. Zo wordt de asymmetrie in de stad nog extremer.
Nieuwe stadsuitbreidingen worden nu gerealiseerd rond Harkstede en tussen Groningen en Assen. De afstand van het stadshart tot bijvoorbeeld Yde is 16,5 km en een lange file. Harkstede ligt op 10,5 km
Is dit bouwen in voornamelijk zuidoostelijke richting nu beoogd, is het aantrekkelijker of beide? Voorspelbaar is dat het voordeel om dichter bij het centrum te bouwen binnenkort zo groot wordt dat Dorkwerd en omgeving, Aduard, Oostum en Adorp als vanzelf een eerste prooi worden.
Op 6 km vanaf de Tjardaweg tot aan de Wierumerschouwsterweg op 11 km en van Dorkwerd op 6 km tot Oostum op 9 km of tot Aduard op 10 km is nog "open" landschap voldoende voor uitbreiding. Dit gebied is meer dan twee maal zo dichtbij het centrum gelegen als de alternatieven aan de andere kant van de stad. Het is veel beter en goedkoper te ontsluiten.
Historische plaatsen (zie de vierkantjes) zijn dan ten dode opgeschreven. Prachtig open cultuurlandschap, onderdeel van het unieke Reitdiepdal zou verloren gaan. Maar ooit, voor hun "ontwikkeling", gold dat ook voor Paddepoel, Selwerd, Vinkhuizen, De Held en de Reitdiepwijk.
Rafelrandproblemen:
Het uitdijen van stedelijke knooppunten veroorzaakt in de omgeving voorafgaand aan de inlijving bij de stad zogenaamde rafelrand verschijnselen:
Onroerend goed speculatie
Bij rafelrandverschijnselen valt te denken aan de gevolgen van onroerend goed speculatie in afwachting van het stijgen van de grondprijs door verandering van de bestemming: eigenaren zijn in toenemende mate niet meer bewoners of gebruikers, de sociale cohesie neemt af, leegstand achterstallig onderhoud en verloedering volgen.
Dumping uit stad
Tot de rafelrandverschijnselen behoort ook de opkomst net buiten de stad van functies die wel aan de stad gebonden zijn maar in de stad minder welkom zoals prostitutie met binnen en buiten (af)werkplaatsen, overlast veroorzakende uitgaansgelegenheden of incidentele party’s en festivals, overlast veroorzakende bedrijfjes en huishoudens die de stad uitgewerkt worden, hangplekken voor overlast veroorzakende jongeren en crossterreintjes voor brommers en motoren of op het water voor waterscooters. Te denken valt ook aan bedrijvigheid waarbij belangstelling niet gewenst is zoals illegale afvaldumping, illegale houseparty’s, wietteelt, drugshandel, heling enz
Grootverbruikers van ruimte
De aanvankelijk nog goedkope grond zo dicht bij de stad is ook aantrekkelijk voor veel ruimte kostende opslagterreinen, justitiële inrichtingen, asielzoekerscentra, transferia, overlaadstations of voor grote werkgelegenheid scheppers als ziekenhuizen, leasureparcs (pret parken, golfbanen etc), megastores of malls (geclimatiseerde mega winkelcentra omgeven door enorme parkeerruimte)
De vereniging Dorkwerd en omgeving heeft inmiddels al reden zich zorgen te maken, omdat vrijwel alles behalve een ziekenhuis, een grootschalig leasureparc of een mall zich al voor lijkt te doen hier in het Reitdiepgebied waar dit grenst aan de stad.
Dergelijke ontwikkelingen vinden plaats in een krachtenveld waar de bevolking ter plaatse, natuur en landschapsbeschermers en aanpalende gemeentebesturen te maken krijgen met de invloed van machtige of nauwelijks zichtbare partijen: de onroerend goedwereld, multinationale ondernemingen, en helaas niet zelden half of heel in de illegaliteit opererende individuen, bedrijfjes of zelfs puur criminele organisaties.
Belangrijker nog is de stad zelf. Haar belang groeit met de omvang van de problemen aan de stadsrand om deze op te lossen door het gebied beter "te ontwikkelen": Na de tijd van het gedogen is de uiteindelijke stadsuitleg immers dé oplossing. (Uiteraard wordt doorgaans niet benadrukt dat deze problemen even verderop opnieuw zullen ontstaan) Stadsuitbreiding verbetert het geschonden aanzicht, entree, imago en de financiële armslag van de stad. Stadsuitbreiding voorziet bovendien in de groeiende behoefte aan ruimte voor de verdere stedelijke en economische ontwikkeling. Aantrekkelijke nieuwbouwwijken houden mensen in de stad die anders forenzen. Dat lijkt dus effectief in de strijd tegen de verkeersoverlast door het immer groeiend forensenverkeer.
Kortom zonder effectief beleid om het anders te laten lopen zorgt de stad Groningen zoals ieder grootstedelijk gebied voor problemen in en verstedelijking van haar omringende platteland. Als de weg van de minste weerstand wordt gevolgd zal dit leiden tot weer meer circulaire uitbreiding ten koste van het Reitdiepgebied, en de zelfstandige identiteit van Dorkwerd, Aduard, Zuidhorn, Wierumerschouw en Adorp. Niet anders dan de geschiedenis van Helpman, Essen, Hoogkerk, Leegkerk, Eelderwolde, Zuidwolde bij Groningen of die van Goutum en straks Wirdum en Boxum bij Leeuwarden.
Problemen zowel dichtbij als verder weg van de stad:
verkeer en verkeersveiligheid
Afgelopen jaren heerste er onmacht om iets aan de verkeershinder bij Dorkwerd te doen. We komen er nu mee omdat er zeer binnenkort beslissingen genomen gaan worden over vreselijk dure infrastructuur: de vervanging van de bruggen over het Van Starkenborgkanaal.
Wanneer we de gegevens over de provinciale en rijkswegen uit de Monitor Verkeer & Vervoer samen met de gegevens van de gemeenten analyseren en eens over de gemeentegrenzen heen kijken, komen we tot opvallende en verontrustende conclusies:
Het autobezit neemt toe: 20% toename laatste 10 jaar d.w.z. verdubbeling ongeveer iedere 35 jaar. Autobezit en het aantal verplaatsingen per auto in Groningen volgt de landelijke stijgende trend. Er zitten in Groningen iets meer mensen alléén in de auto en bovendien rijden zij er steeds meer kilometers mee. Het aantal gereden kilometers stijgt sneller dan in de rest van Nederland. Echter de toename van de autokilometers op de rijkswegen in Groningen is juist kleiner vergeleken met de rest van Nederland. De snellere toename van de autokilometers moet dus wel plaats vinden op de provinciale en secundaire wegen. Het lijken sterke aanwijzingen dat er relatief meer geforensd wordt over de provinciale en secundaire wegen tussen stad en ommeland.
Dat is ook wat wij in Dorkwerd merken: het autoverkeer is hier de grootste bedreiging voor de leefbaarheid en veiligheid. Men durft kinderen niet naar school in Aduard te laten fietsen. De antieke Steentilbrug zagen wij kapot gereden worden door zwaar verkeer dat de verboden negeert.
Er gebeurt dus precies wat wij met zijn allen niet willen! De ontwikkeling gaat dwars in tegen het beleid van onze overheid.
Dan de onveiligheid: De monitor staat alleen toe dit per gemeente te bezien. Een plaatje van het zuidelijke deel van het Reitdiepgebied (zuidelijk van Winsum) kan daarom helaas niet worden getoond. De forensenroutes stoppen echter niet bij de gemeentegrenzen.
Wij hebben daarom de gegevens maar eens bij elkaar geteld per route:
Acht ernstige verkeersslachtoffers vielen in de periode 2000-2002 op de ongewenste sluip routes langs Wierumerschouw(2), Oostum(1), Steentil (2), Aduarderdiep (2 waarbij 1 dode) en Hoogeweg (waarbij 1 dode)
Op de "gewenste routes: Veldstraweg vielen drie ernstige slachtoffers (waarbij 1 dode) en op de route langs Adorp acht (waarvan 1 dode)
Voor verantwoorde statistische bewerkingen is het aantal ernstige slachtoffers aan de kleine kant. Toeval kan dus mede een verklaring zijn voor verschillen. Bekijken we het risico op de weg – ernstige slachtoffers als maat – in verhouding tot de hoeveelheid autoverkeer, dan lijkt het er op dat de sluiproute twee respectievelijk vier maal gevaarlijker is dan de provinciale routes die voor dit verkeer wel bedoeld zijn.
Noord-Zuid route | Meetplaatsen | 2002 auto’s per dag | 2003 auto’s per dag | toename | Slachtoffers | Slachtoffers gecorrigeerd voor aantal auto’s |
N 361 provinciale weg Winsum Adorp Groningen | tussen Adorp en Groningen | 10463 | 8 | 7 | ||
N 983 provinciale weg Saaksum Den ham Aduard | bij Den Ham | 2128 | 3 | 14 | ||
idem | bij Aduard | 3672 | ||||
Sluiproute tussen beide vorige routes | Hoogeweg /EH Woltersweg bij gemeentegrens | 2700 | 3000 | +11% | 8 | 29 |
1.afname agrarisch areaal
§ minder agrarische bedrijven
§ minder agrarisch gebruik van de grond
hoge kosten beheer van
§ landschap
§ monumenten
§ openbare ruimte
§ natuurgeringe economische ontwikkeling
verlies van authentieke elementen§ wierden
§ Waterlopen
§ Historische dijken paden en wegen
§ slenken§ petgaten
§ Kerken
§ Kerkhoven
§ Sluizen
§ Bruggen
§ molens
§ Monumentale boerderijen, huizen, herbergen en werkplaatsen
§ Grietenijen§ Grachten, singels en hagen
§ Appelhoven en boomgaarden
§ Bomen en bossages
§ Kruinige weilanden
§ Middeleeuwse verkaveling
§ Vegetatie
§ Weidevogels, roofvogels en andere faunabeeld en sociaal klimaat aantasting door
§ auto’s
§ Beeld bepalende "opleuk" ontwikkeling van het gebied richting· Openluchtmuseum
· Dierentuin
· Kinderboerderij
· Reservaat
· Speeltuin
· Recreatiepark
· Stadspark
· Survival rimboe
· Jog of racecircuit
· Verbelgisering van woningen, erven en dorpen
· Woekering van "informatieve" borden (als bij Schokland)
Nee
De 60 km zone op de Steentilbrug is fantastisch dhr Groenewold verdient daarvoor een bos bloemen van ons. Maar wij willen bevrijd worden van de auto’s met forenzen uit de gemeenten de Marne, Winsum en Zuidhorn. Het Reitdiepdal dient autoluw te worden.
De sluiproutes door het Reitdiepdal lijken veel gevaarlijker dan de wegen die bedoeld zijn voor het forenzenverkeer. Geld om wegen veiliger te maken is er niet zegt iedereen.
Alle beleidsinspanningen ten spijt, gaan de ontwikkelingen precies heen waar we het met zijn allen niet willen. Het lijkt mij dat burgers dus drastische wijzigingen in beleid en daadkracht mogen verwachten.Twee redenen om snel in actie te komen tegen het ongewenste en gevaarlijke forensenverkeer over de sluiproutes:
Onderbreken van sluiproutes voor het gemotoriseerde verkeer en dit verkeer terugleiden naar hoofdwegen.
Bijvoorbeeld door het reduceren van de twee bruggen bij Dorkwerd en Aduard tot één brug, westelijk van het Aduarderdiep met snelle weg langs Aduarderdiep naar Friesestraatweg. Het bespaarde geld van een autobrug kan goed besteed worden aan een fietsbrug over het Aduarderdiep en fietsroutes.
En verder:
Blijvend ruimte voor agrarische activiteit en beheer als behoud van het landschap en de identiteit van de streek.
actief beleid voor die agrarische gronden die voor de boer niet langer rendabel zijn en stimuleren van passende herbestemming van leegkomende boerderijen, opdat er bedrijvigheid blijft en het Reitdiepdal niet een grote tuin of stadspark wordt.
Geld voor landschapsbeheer
Strategische uitbreiding openbare ruimte voor
o wandelaars
wandelaarso snelle fietsroutes voor forensen van en naar de stad
snelle fietsroutes voor forensen van en naar de stadBijvoorbeeld naast een noordzuid route ook een west-oost route: zuidelijk van het van Starkenborgkanaal: Zuidhorn-Aduard- nieuwe brug over het Aduarderdiep-Gaaikemadijk-Dorwerdersluis-Zernicketerrein
o aantrekkelijke recreatieve fietsroutes tussen de dorpen ongehinderd door gemotoriseerd verkeer en voorzien van een comfortabel wegdek
aantrekkelijke recreatieve fietsroutes tussen de dorpen ongehinderd door gemotoriseerd verkeer en voorzien van een comfortabel wegdeko breed genoeg voor skeelers en driewielfietsen voor gehandicapten
breed genoeg voor skeelers en driewielfietsen voor gehandicapteno Ontwikkeling van de natuur waarbij de prioriteit behoort te liggen dicht bij de grootste bedreiging: de stad.
Ontwikkeling van de natuur waarbij de prioriteit behoort te liggen dicht bij de grootste bedreiging: de stad.o uitbreiding van de EHS tot dichter bij de stad mede als buffer voor andere natuurgebieden
uitbreiding van de EHS tot dichter bij de stad mede als buffer voor andere natuurgebiedenKoesteren van nachtelijke duisternis t.b.v. de natuur en sterrenkijkers. Verwijderen van niet noodzakelijke nachtelijke verlichting in het gebied, waar nodig aanpassing van wel noodzakelijke verlichting en tegengaan van nieuwe lichtvervuiling.
Herstel en goed beheer van landschap en authentieke elementen die het Reitdieplandschap waardevol maken
Zichtbaar en herkenbaar maken van historie van de waterwerken, godsdienstige, bestuurlijke, ambachtelijke en algemene historie.
Voorbeelden
§ monnikenpad,
§ slenkentocht,
§ wierdenwandeling
visueel herkenbaar maken van:
§ oude kloosterbezittingen,
§ de dijken sluizen, bruggen en "overzetten",
§ grietenijen,
§ heerlijkheden,
§ kloostermopfabricage
§ enz
PR en cursussen in het Reitdiepgebied voor stadjers en ommelanders b.v. op gebied van archeologie, restauratie, herstel en onderhoud van tuinen, kerkhoven, boomgaarden, singels en heggen. Dat kan weer geschoolde vrijwilligers op leveren voor steun aan bescherming, herstel en onderhoud van historische tuinen, boerderijen, huizen en kerken en het draagvlak vergroten nodig om algemene "verBelgisering" van privé huizen, tuinen en dorpen tegen te gaan.
Ontwikkelen van recreatie voorzover dat geen gemotoriseerd verkeer aanzuigt (fiets en wandelpaden, ruiterroutes, kanoroutes, schaatsroutes, fiets-jazz route langs de oude kerken)
Effectieve inzet van geld en regelgeving
Landschapsbeschermende en stimulerende regelgeving uniform voor hele gebied
Zoals bijvoorbeeld:
o bestemmingsplannen
bestemmingsplanneno welstandsrichtlijnen
welstandsrichtlijneno Instandhoudingverordening
Instandhoudingverordeningo Woonschepenverordening
Woonschepenverordeningo Regeling vaarverkeer (lawaai, snelheid)
Regeling vaarverkeer (lawaai, snelheid)o Bomennota
Bomennotao Kapvergunningenbeleid
Kapvergunningenbeleido Programma restauratie monumenten
Programma restauratie monumenteno Handhavingplan (prioriteit) m.b.t. risico’s voor landschap, milieu en veiligheid
Handhavingplan (prioriteit) m.b.t. risico’s voor landschap, milieu en veiligheid
Voor wie een visie op het Reitdiepdal?
Een duidelijke doelstelling en een integrale visie voorkomt vergroot de kans dat beleid en maatregelen de verstedelijking en teloorgang van het Reitdiepdal voorkomen.
d een visie op het Reitdiepdal goed voor de dorpen
De Brede Ruimtelijke Identiteitsstudie Aduard benadrukt de wens van bevolking en gemeentebestuur:
dorpse karakter behouden
geen voorstad van Groningen
groen gebied als scheiding van Groningen
De vraag is: hoe realistisch is dat?
Bekijken we het beleid nader, dan vallen weinig verschillen op met andere opgeslokte of bedreigde gemeenten.
Aandacht in plattelandsgemeenten gaat van nature uit naar de leefbaarheid in de dorpskernen, haar winkelstraatjes of centrum, de locatie van steeds weer kleine dorpsuitbreidingen apart, een ringweg, het moeizaam rendabel maken van die ene toeristische of culturele attractie en het moeizaam herstel van een enkel monument.
Ondertussen verstedelijkt het platteland overal rond stedelijke knooppunten
Steden bij prachtig landschap vergroenen nergens. Het woord "verdorpen" bestaat niet eens.
Waarschijnlijk ligt het aan de aard van het beestje: wat zijn de verschillen tussen grote stad en plattelandsdorp?
Verschillen | Grote Stad | Dorp |
Economische ontwikkeling | Sneller | Langzamer |
Tempo uitbreiding | Hoger | Lager |
Politiek/bestuurlijke invloed | Groot | Klein |
Waar werken de inwoners | In de eigen stad | Buiten eigen dorp |
Bestemming verkeer | Vertrekt of gaat naar de stad | Forenst en/of passeert |
Voorzieningen | Talrijk en toenemend | Weinig en afnemend |
Maatschappelijke problemen | Groter | Kleiner |
Beeld omgeving | Rafelrandverschijnselen | Groen |
Identiteitsverschil vnl. in | Economie en stadshart | Landschappelijke omgeving |
Dorpskernen lijken steeds meer op buitenwijken
Supermarkten in het dorp lijken op supermarkten in de stad
Zal het helpen de kom van Zuidhorn te laten concurreren met winkelcentrum Paddepoel
Het verschil tussen de stad en het dorp is veel duidelijker als je kijkt naar de omgeving
Als de dorpen hun identiteit willen behouden en versterken, moet de visie gaan over het omringende landschap.
Als de dorpen hun identiteit willen behouden en versterken, moet de identiteit van het omringende landschap worden versterkt en meer gewaardeerd.
Wordt dit verwaarloosd, dan verergeren de rafelrandproblemen en zal verstedelijking van het platteland en uiteindelijk opname in de stad volgen.
Het omringende landschap hebben de dorpen in het Reitdiepdal (en MiddagHumsterland) gezamenlijk. De dorpen hebben daarom groter belang bij een gezamenlijke visie op dit landschap dan een individuele visie beperkt tot het eigen dorp.
e een visie op het Reitdiepdal goed voor de stedelingen
Doel is om zowel ten zuiden langs de Drentse Aa als ten Noorden van de stad Groningen langs het Reitdiep landschappen te hebben waar de stedelingen en dorpelingen van huis uit op de fiets en wandelend kunnen genieten van deze groene ruimtes.
Het stroomgebied van de Drentse Aa en het Reitdiepdal zijn twee unieke landschappen binnen fietsafstand. Beide beschermde landschappen bepalen dan mede het aantrekkelijke woonklimaat in de stad, terwijl Nederland verder verstedelijkt. Met behoud van Aa en Reitdiep wordt Groningen steeds aantrekkelijker.
Het zou de stad Groningen naast haar culturele uitstraling een landschappelijke omgeving schenken die ook uniek is qua bereikbaarheid: vanaf plantsoenbrug bij Noorderplantsoen tot aan ’t wad en vanaf het Hoornse dijkje tot het Balloöerveld. Vrijwel geen grotere stad kan daar aan tippen. Wanneer het inzicht doorbreekt dat de stedelijke ontwikkeling hier belang bij heeft, zal het de aangrenzende dorpen sterken bij hun pogingen de zelfstandige identiteit te behouden.
f een visie op het Reitdiepdal goed voor het gebied zelf
er vloeien immers de maatregelen uit voort die het gebied nodig heeft en voorkomt de verkeerde ingrepen.
Een visie op het Reitdiepdal en daar uit voortvloeiende maatregelen gaan over diverse gemeentegrenzen heen, terwijl beperkte visies de mogelijke invloed ook beperken.
Visie, samenwerking en coalitievorming voor het hele Reitdiepgebied van stad tot wad
beleid om de volgende stadsuitleg naar het Noordwesten te voorkomen voorbij het Zernickecomplex en de nieuwe wijken Reitdiep, Reitdiephaven, de Held, en Gravenburg?
maatregelen om het Reitdiepdal zo gewaardeerd te maken dat iedereen daar het behoud van wil.
De Vereniging Dorkwerd wil een "Reitdiepcoalitie" vormen met collega-verenigingen, de betrokken gemeenten Zuidhorn, Groningen, Winsum en de Marne, en met belanghebbenden als het Groninger Landschap, eigenaren van monumentale gebouwen als kerken en waterwerken.
De uitdaging is om het landschap hier, van het Reitdiepdal (en Middag Humsterland), van stad tot wad een grotere waardering te laten krijgen en beter te beschermen. Zelfs zo dat de verdere verstedelijking zich definitief niet hier binnen het Reitdiepdal zal voltrekken. Als genoeg mensen dat willen kan een uniek landschap een andere ontwikkeling krijgen dan die van de onvermijdelijk verstedelijking. De stedelijke agglomeratie Groningen krijgt dan de rijkdom van twee grote groene enclaves die dicht bij het stadscentrum komen het stroomdal de Drentse Aa en het Reitdiepdal.
Benieuwd wat u hier van vindt.
Misschien heeft u het toch liever over klachten.
Dan verwijzen wij u naar een lijstje bij de uitgang vol onvolkomenheden waar de gemeente wellicht verbetering in aan kan brengen tot vreugde van haar inwoners.
Vereniging Dorkwerd e.o., Reinoud Bon, Dorkwerd 22-4-2004